Auteur: Ozan Nadir Alakavuklar. Publicatiedatum: 27 maart 2025.

Als antwoord op dringende sociale, ecologische en economische uitdagingen pionieren burgercollectieven met sociale innovaties. Tijdens mijn werk als onderzoeker in Aotearoa (de Māori naam voor Nieuw-Zeeland) bestudeerde ik een initiatief in een kleine stad, dat ik ‘The Free Food Store’ noem.

Deze organisatie, die geregistreerd staat als liefdadigheidsinstelling, verzamelt voedseloverschotten van winkeliers, kleine producenten en cafés en distribueert het zonder enige financiële tegenprestatie. Het pakt het probleem van voedselverspilling direct aan vanuit een duurzaamheidsperspectief, terwijl het ook de gemeenschap helpt toegang te krijgen tot gratis voedsel, wat indirect de economische problemen verlicht. Wat The Free Food Store zo bijzonder maakt, is dat het voedsel verstrekt zonder een bewijs financiële noodzaak - in tegenstelling tot veel voedselbanken. Mensen voelen zich zo in hun waarde gelaten, alsof ze reguliere klanten zijn, alleen dan zonder een financiële transactie.

Hoe kan de Free Food Store zichzelf in stand houden?

De winkel werkt met de steun van meer dan 100 vrijwilligers die verschillende taken op zich nemen, van het inzamelen van voedsel tot het voorbereiden van de winkel en het helpen van bezoekers. Elke dag verdelen ze meer dan 1000 kilo voedsel onder gemiddeld 325 klanten. Veel vrijwilligers komen eerst als klant naar de winkel en kiezen er later voor om hun tijd bij te dragen nadat ze meer over het initiatief hebben geleerd. Mond-tot-mondreclame en berichtgeving in de lokale media hebben ook een belangrijke rol gespeeld bij het aantrekken van vrijwilligers.

Het model van The Free Food Store is een uniek voorbeeld van een op behoeften gebaseerde alternatieve economie. Het functioneert als een gewone levensmiddelenwinkel waar klanten kiezen wat ze nodig hebben (binnen redelijke kaders), maar zonder monetaire transacties. In plaats daarvan:

• Doneren winkeliers en gemeenschapstuinen verse producten.
• Wordt de winkel gerund door vrijwilligers.
• Zijn de directeur en manager voor hun beperkte salaris afhankelijk van donaties en subsidies.
• Kan iedereen, ongeacht inkomen, de winkel bezoeken voor voedsel.

Er bestaan vergelijkbare voedselhulporganisaties in Aotearoa Nieuw-Zeeland, maar volgens de website is The Free Food Store de langstlopende gratis winkel en heeft het soortgelijke initiatieven in andere steden geïnspireerd.

Een beter begrip van de rol van de Free Food Store

In de academische literatuur wordt The Free Food Store gecategoriseerd als een alternatief-vervangende organisatie die gaten opvult die zijn ontstaan door verdwijnende diensten en die fungeert als laatste redmiddel voor mensen in nood. Hoewel het geen directe uitdaging vormt voor dominante economische systemen, biedt het een infrastructuur op lokale schaal voor sociaal nuttige economische praktijken. The Free Food Store wordt gedreven door vraag of behoefte en opereert het binnen een deel- of gifteconomie. Het vertrouwt op coöperatieve arbeid en bevordert alternatieve waardesystemen.

In mijn onderzoek analyseerde ik de organisatie vanuit drie hoeken:

• Economisch: De duurzaamheid van de winkel berust op de gebruikswaarde van voedsel en de arbeid die eromheen verweven is.
• Cultureel: Spiritualiteit en christelijk altruïsme spelen een belangrijke rol bij het ondersteunen van mensen in armoede, zonder echter direct de systemische ongelijkheden aan te vechten die economische problemen veroorzaken.
• Politiek: De winkel dwingt een interne machtsdynamiek af om ervoor te zorgen dat de voedseldistributie eerlijk blijft - een concept dat ik omschrijf als “gedisciplineerde vrijheid”.

De Free Food Store is van vitaal belang voor de gemeenschap, maar opereert ook binnen een paradox. Het bestrijdt voedselverspilling en armoede, maar veel van het overtollige voedsel is afkomstig uit het wereldwijde voedselsysteem - een systeem dat bijdraagt aan economische ongelijkheid op grotere schaal. Ondanks deze spanningen heeft de organisatie met succes haar uitdagingen aangegaan in de geest van inclusie en ondersteuning.

Voor een meer gedetailleerd verslag, zie ‘Organizing food, faith and freedom: Imagining alternatives’. Een open-access artikel over de economische relaties is hier beschikbaar: ‘Untangling alternative organising within and beyond capitalist relations: The case of a free food store’.